ที่มาและความสำคัญของโครงการ/กิจกรรม
การพัฒนาการศึกษาระดับปฐมวัยเป็นหนึ่งในเป้าหมายสำคัญของระบบการศึกษาของประเทศไทย เนื่องจากเด็กในช่วงวัยนี้กำลังอยู่ในช่วงที่สมองมีการพัฒนาอย่างรวดเร็ว (ช่วงหน้าต่างแห่งโอกาส หรือ Window of Opportunity) และเป็นรากฐานสำคัญที่ส่งผลต่อความสามารถทางการเรียนรู้และพัฒนาการในระดับที่สูงขึ้นในอนาคต อย่างไรก็ตาม ระบบการศึกษาในหลายพื้นที่ โดยเฉพาะเขตชนบทหรือพื้นที่ที่มีข้อจำกัดทางทรัพยากร เช่น จังหวัดสมุทรปราการ ยังคงเผชิญกับความท้าทายหลายประการที่จำเป็นต้องได้รับการแก้ไขปัญหาคุณภาพการศึกษาในประเทศไทย จากข้อมูลการประเมินคุณภาพการศึกษาระดับชาติ (O-NET) และการทดสอบนานาชาติ เช่น PISA (Program for International Student Assessment) พบว่าผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียนไทยในด้านคณิตศาสตร์ยังคงต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของนานาชาติ โดยเฉพาะในด้านการแก้ปัญหาและการคิดวิเคราะห์ที่เกี่ยวข้องกับสถานการณ์จริง สิ่งนี้สะท้อนให้เห็นว่า ระบบการศึกษาของไทยยังไม่สามารถตอบสนองต่อความต้องการในการพัฒนาทักษะที่จำเป็นสำหรับโลกในศตวรรษที่ 21 นอกจากนี้ ปัญหาคุณภาพการจัดประสบการณ์การเรียนรู้ในระดับปฐมวัย ยังคงเป็นการจัดการศึกษาที่ท้าทายความสามารถในการจัดการเรียนรู้ของครูผู้สอนในการศึกษาเทคนิควิธีเพื่อให้การจัดประสบการณ์การเรียนรู้นั้นเหมาะสมกับธรรมชาติของเด็กที่ควรได้เรียนรู้ผ่านการสำรวจ ทดลอง และปฏิบัติจริง โดยเฉพาะการจัดกิจกรรมเพื่อพัฒนาทักษะทางคณิตศาสตร์ ที่อาจจะถูกมองข้ามไป ทำให้เด็กปฐมวันสูญเสียโอกาสในการเตรียมความพร้อมเกี่ยวกับเรื่องจำนวน ตัวเลขและแนวคิดทางคณิตศาสตร์ตั้งแต่ต้น ส่งผลต่อเนื่องถึงการเรียนในระดับที่สูงขึ้น
สภาพแวดล้อมการเรียนรู้ในจังหวัดสมุทรปราการเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางเศรษฐกิจและสังคม บางพื้นที่มีโรงเรียนที่ยังขาดแคลนทรัพยากร เช่น สื่อการสอนที่มีคุณภาพ ครูที่ได้รับการฝึกอบรมด้านเทคนิคการสอนที่ทันสมัย และแนวทางการเรียนการสอนที่ตอบสนองต่อความต้องการเฉพาะของเด็กปฐมวัย ซึ่งเกิดขึ้นได้จากข้อจำกัดในการพัฒนาตนเองของครูที่ไม่สามารถจัดสรรเวลาได้ด้วยเพราะภาระงานสอนและภาระงานอื่นที่ต้องรับผิดชอบ บางโรงเรียนพบปัญหาครูไม่ครบชั้นจำเป็นต้องรวมเด็กเข้าด้วยกันเพื่อตอบสนองต่อข้อจำกัดด้านจำนวนของครูต่อจำนวนชั้นเรียน หรือในบางกรณีครูมีความสามารถด้านการออกแบบการจัดการเรียนรู้ แต่ต้องเจอกับปัญหาการขาดแคลนงบประมาณที่พอเพียงต่อการสร้างห้องเรียนให้เป็นแหล่งเรียนรู้ที่ดีมีคุณภาพและเหมาะสมกับความต้องการพัฒนาเด็กปฐมวัย ด้วยเหตุนี้ การพัฒนาระบบการสอนที่เน้นการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์ตรง และเด็กสามารถสร้างองค์ความรู้ได้ด้วยตนเอง เช่น แนวคิดมอนเตสซอรี่ จึงเป็นทางเลือกที่เหมาะสมในการช่วยแก้ปัญหาเหล่านี้
ความสำคัญของการจัดการศึกษาตามแนวคิดมอนเตสซอรี่สำหรับเด็กปฐมวัย แนวคิดทางการศึกษาที่ได้รับการยอมรับในระดับสากล ที่ให้ความความสำคัญกับสื่ออุปกรณ์ที่ใช้ในการส่งเสริมพัฒนาการของเด็ก มีรูปแบบการจัดประสบการการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับเด็กปฐมวัย เพราะเน้นการเรียนรู้ผ่านการใช้ประสาทสัมผัสทั้ง 5 กิจกรรมที่เด็กได้เรียนรู้ด้วยตนเอง ด้วยลงมือปฏิบัติจริง โดยใช้สื่อการเรียนรู้ที่ออกแบบมาให้เหมาะสมกับการพัฒนาการทั้ง ด้านร่างการ ด้านอารมณ์-จิตใจ ด้านสังคม และด้านสติปัญญา การจัดประสบการณ์การเรียนรู้ตามแนวคิดมอนเตสซอรี ที่เริ่มต้นด้วยการสังเกตพฤษติกรรม ศึกษาพัฒนาการการเรียนรู้ของเด็กของแต่ละคน การจัดประสบการณ์การเรียนรู้แนวคิดมอนเตสซอรี่ จะไม่ให้ความสำคัญกับการเรียนรู้แบบอ่าน เขียน แต่จะให้ความสำคัญกับสื่อ/อุปกรณ์และการจัดสภาพแวดล้อม เด็กได้เรียนรู้ผ่านการเล่น และการทำกิจกรรมด้วยตนเองของเด็กเป็นสำคัญ โดยมีคุณครูเป็นผู้คอยให้การสนับสนุน ชี้แนะ ดูแลด้านความปลอดภัย ให้คำปรึกษา คอยกระตุ้นและส่งเสริมให้เด็กเรียนรู้ คิดแก้ปัญหาด้วยตัวเอง ควบคุมการทำงานด้วยตนเองอย่างอิสระ โดยการให้เด็กได้เลือกเล่น และทำกิจกรรมต่าง ๆ กับสื่อ และอุปกรณ์ ที่มีความหลากหลาย มีความน่าสนใจ น่าสัมผัส โดยคำนึงถึงวุฒิภาวะและความสามารถในการเรียนรู้และพัฒนาการที่แตกต่างกันของเด็กแต่ละคน การเล่นกับสื่อจึงเป็นพื้นที่ของการสร้างชุดความรู้ สร้างเสริมประสบการณ์ในชีวิตประจำวัน ด้วยการใช้ประสาทสัมผัส เช่น การแต่งกาย การทำความสะอาด การขัด การเช็ดอุปกรณ์ในการทำงานบ้าน สื่อและอุปกรณ์จะมีการออกแบบให้เด็กได้รับการส่งเสริมพัฒนาการทางด้านสติปัญญา การคิดอย่างมีเหตุผล ผ่านกระบวนการเรียนรู้จากการเล่น เช่น อุปกรณ์ทางคณิตศาสตร์ที่จะช่วยให้เด็กเกิดการเรียนรู้ เกิดความเข้าใจแนวคิดพื้นฐานทางคณิตศาสตร์ ที่จะนำไปสู่การคิดวิเคราะห์ การคิดแก้ปัญหา การคิดอย่างมีเหตุผล และการใช้ภาษาในการสื่อสารความรู้ทางคณิตศาสตร์ ถือเป็นชุดความรู้ที่ส่งผลต่อการเรียนของเด็กในระดับที่สูงขึ้น และเป็นการส่งเสริมพัฒนาการทางสังคมให้เด็กเรียนรู้ที่จะพึ่งพาตนเอง รู้จักการดูแลช่วยเหลือตนเองได้อย่างเหมาะสมกับวัย การจัดประสบการณ์การเรียนรู้ตามแนวคิดมอนเตสซอรี่ บนพื้นฐานของการเล่นเป็นกระบวนการที่เหมาะสมกับเด็กปฐมวัยเพราะการเล่น คือการเรียนรู้ ที่เต็มไปด้วยความสนุกสนานและเสรีภาพ
การส่งเสริมการจัดการศึกษาในระดับปฐมวัยไม่เพียงมีผลต่อเด็กแต่ละคน หากแต่ยังส่งผลต่อความมั่นคงและความเข้มแข็งของชุมชนและท้องถิ่นในระยะยาว หากเด็กในพื้นที่ได้รับการพัฒนาอย่างถูกต้องเหมาะสมตามวัยมีทักษะในการแสวงหา สร้างความรู้ด้วยตนเอง มีทักษะพื้นฐานที่ดีในด้านการคิด การดูแลช่วยเหลือตนเอง พวกเขาจะเติบโต เป็นทรัพยากรบุคคลที่ที่มีคุณภาพ และเป็นประชากรที่มีคุณภาพ เป็นกำลังในการพัฒนาสังคมและเศรษฐกิจในท้องถิ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ เหตุผลที่ต้องจัดโครงการนี้ถูกจัดขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการเร่งด่วนในการพัฒนาทักษะพื้นฐานทางคณิตศาสตร์ของเด็กปฐมวัยในจังหวัดสมุทรปราการ โดยมีเป้าหมายเพื่อ: แก้ไขปัญหาการขาดแคลนทรัพยากรและแนวทางการจัดประสบการณ์การเรียนรู้ระดับปฐมวัยที่มีคุณภาพ ยกระดับความเข้าใจเชิงลึกในแนวคิดทางคณิตศาสตร์ผ่านการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นจากประสบการณ์ตรง สร้างความตื่นตัวในชุมชนเกี่ยวกับความสำคัญของการจัดการศึกษาในระดับปฐมวัย
เด็กปฐมวัยเป็นวัยของการเรียนรู้การพัฒนาคุณภาพของทรัพยากรบุคคลซึ่งนับว่าเป็นสิ่งสำคัญอย่างที่สุดของการพัฒนา เพราะไม่ว่าเทคโนโลยีหรือความก้าวหน้าด้านอื่นๆจะพัฒนาไปมากแค่ไหน หากทรัพยากรบุคคลในชาติยังเป็นทรัพยกรที่ด้อยพัฒนาประเทศชาติก็ไม่อาจจะเติบโตอย่างยั่งยืนได้ การพัฒนาคนจําเป็นที่จะต้องเริ่มการพัฒนาตั้งแต่ปฐมวัย ซึ่งเป็นวัยของการเริ่มต้นในการเรียนรู้ วัยที่เต็มไปด้วยความอยากรู้ อยากเห็น อยากเล่น อยากลอง ชอบสํารวจทุกสิ่งรอบตัว มีความพร้อมที่จะได้รับการพัฒนา และการพัฒนาเด็กปฐมวัยให้เป็นเด็กที่สมบูรณ์นั้นสามารถเกิดขึ้นได้ในทุกๆที่ ผ่านกิจกรรมในชีวิตประจำวันของเด็กทั้งที่บ้านและที่โรงเรียน เด็กปฐมวัยควรได้รับการหล่อหลอมพฤติกรรม ให้เป็นบุคคลแห่งการเรียนรู้ เป็นบุคคลที่สามารถสร้างความรู้ ความคิดด้วยตนเองได้ตลอดเวลา ด้วยการลงมือกระทำผ่านสื่อ/อุปกรณ์ และกิจกรรมต่าง ๆ ที่เหมาะสมกับวัยผ่านการเล่น เพราะการเล่นคือการเรียนรู้ที่ดีที่สุดสำหรับเด็กในวัยนี้ การพัฒนาทักษะพื้นฐานทางคณิตศาสตร์ให้กับเด็กปฐมวัยบนแนวความคิดที่ว่าการเรียน และการเตรียมความพร้อมทางคณิตศาสตร์ให้กับเด็กแต่ก่อนวัยเริ่มเรียนนั้น เป็นรากฐานสำคัญสำหรับการเรียนคณิตศาสตร์ในระดับสูงขึ้น และยิ่งไปกว่านั้นพื้นฐานการคิดและความเชื่อแบบคณิตศาสตร์เป็นปัจจัยที่จำเป็นในการพัฒนาคุณภาพเด็กให้เป็นผู้ที่สามารถมีความคิดอย่างมีเหตุผล มีระบบ มีระเบียบแบบเผน มีความสามารถในการคิดวิเคราะห์ และมีความสามารถในการแก้ปัญหาในแต่ละสถานการณ์ได้อย่างรอบคอบ ถี่ถ้วน มีกลยุทธ์ มีความคิดสร้างสรรค์ (Duncan, G. and Murnane, R.2011) และนอกจากส่งผลต่อการเรียนในระดับที่สูงขึ้นแล้วยังส่งผลต่อการมีทักษะที่ดีในการ ดำเนินชีวิตด้วย การเปิดพื้นที่การเรียนรู้และ ให้เด็กสามารถเข้าถึงการเรียนรู้คณิตศาสตร์ได้อย่างไร้ขีดจํากัด โรงเรียนจึงเป็นแหล่งเรียนรู้สำคัญ แหล่งหนึ่งที่เด็กสามารถค้นพบความเป็นคณิตศาสตร์ได้ในทุกพื้นที่ของห้องเรียนที่ได้รับการจัดเตรียมเพื่อสนับสนุนการสร้างความรู้ด้วยตนเองของเด็กอย่างไร้ขีดจำกัด สื่ออุปกรณ์ที่รอการค้นหา ไม่ว่าจะเป็นสื่อธรรมชาติ กิจกรรมในบ้าน กิจกรรมที่ส่งเสริมการดูแลช่วยเหลือตัวเอง เป็นการเรียนรู้ที่จะนำ เด็กทุกคนให้สามารถเข้าถึงและเรียนรู้คณิตศาสตร์ได้ในทุกเวลา เพราะคณิตศาสตร์มีอยู่ทุกหนทุกแห่งรอบตัวเด็ก ครูผู้สอนจึงจำเป็นต้องมีความรู้ความเข้าใจในการฉกฉวยโอกาสให้การส่งเสริมการพัฒนาทักษะพื้นฐานทางคณิตศาสตร์ให้กับเด็กด้วยการสร้างพื้นที่การเรียนรู้ขนาดใหญ่ ในห้องเรียน รอบๆ บริเวณโรงเรียน ให้เป็นพื้นที่การเรียนรู้ที่รอให้เด็กเข้าไปเล่น สัมผัส สำรวจและเรียนรู้ การเปิดพื้นที่การเรียนรู้คณิตศาสตร์ให้กับเด็กจึงไม่ต้องรอจนถึงวัยประถมศึกษาเพราะถึงตอนนั้นก็อาจจะช้าเกินไป การจัดประสบการณ์การเรียนรู้คณิตศาสตร์บนพื้นฐาน “การเล่น” ตามแนวการจัดการศึกษาแบบมอนเตสซอรี่ นับเป็นรูปแบบที่เหมาะสมสำหรับการนำมาใช้เป็นพื้นที่ในการส่งเสริมและพัฒนาการเรียนรู้คณิตศาสตร์ให้กับเด็กปฐมวัย
ความสำคัญของโครงการ
- ตอบโจทย์ปัญหาคุณภาพการศึกษา
ปัญหาคุณภาพการศึกษาในประเทศไทย โดยเฉพาะด้านคณิตศาสตร์ มักสะท้อนให้เห็นในผลการประเมินระดับชาติ เช่น คะแนน O-NET ซึ่งคะแนนเฉลี่ยในวิชาคณิตศาสตร์ในระดับประถมศึกษา และระดับมัธยมศึกษายังคงต่ำกว่าความคาดหวังอย่างต่อเนื่อง สาเหตุหลักมาจากการขาดทักษะพื้นฐานด้านการคิดคำนวณ การวิเคราะห์ และการแก้ปัญหาเชิงสร้างสรรค์ ซึ่งมีผลต่อความสามารถในการเรียนรู้ในระดับที่สูงขึ้น และการนำความรู้ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง โครงการนี้มุ่งพัฒนาทักษะพื้นฐานทางคณิตศาสตร์ของเด็กปฐมวัย ด้วยการใช้แนวคิดมอนเตสซอรี่ที่เน้นการเรียนรู้ผ่านการลงมือทำ และสื่อ/อุปกรณ์ ที่เหมาะสมกับเด็กและพัฒนาการตามวัย เพื่อช่วยให้เด็กเข้าใจแนวคิดทางคณิตศาสตร์ในเชิงลึกมากกว่าการท่องจำ ตัวอย่างเช่น การใช้วัสดุจากธรรมชาติ การใช้บล็อกไม้สำหรับการเรียนรู้เกี่ยวกับรูปทรง ขนาด จำนวน การนับ น้ำหนัก ใช้มือและอวัยวะในการการวัด หรือการเล่นเกมคณิตศาสตร์เพื่อพัฒนาทักษะการแก้ปัญหา - เสริมสร้างการเรียนรู้ด้วยประสบการณ์ตรง
การจัดประการณ์การเรียนรู้ตามแนวคิดมอนเตสซอรี่เป็นแนวคิดที่ให้ความสำคัญสื่อ/อุปกรณ์ สภาพแวดล้อม ในการสร้างโอกาสการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์ตรงและการลงมือปฏิบัติจริง ซึ่งแตกต่างจากการเรียนการสอนแบบดั้งเดิมที่เน้นการท่องจำและการสอนอ่าน เขียน แนวทางนี้เหมาะสมอย่างยิ่งสำหรับเด็กปฐมวัย เนื่องจากเป็นช่วงวัยที่เด็กมีความกระตือรือร้นในการสำรวจสิ่งรอบตัว และเรียนรู้ได้ดีผ่านการเล่น การสัมผัส การทดลอง และการแก้ปัญหาที่เกี่ยวข้องกับชีวิตประจำวัน - การพัฒนาทักษะพื้นฐานทางคณิตศาสตร์ผ่านการปฏิบัติจริง การเรียนรู้ด้วยสื่อรูปธรรม
ในแนวคิดมอนเตสซอรี่ เด็กปฐมวัยจะได้เรียนรู้ผ่านสื่อการสอนที่ช่วยเปลี่ยนความเข้าใจเชิงนามธรรม (Abstract) ให้เป็นรูปธรรม (Concrete) เช่น การใช้วัตถุธรรมชาติ เรียนรู้เกี่ยวกับการนับจำนวน เรียนรู้เกี่ยวกับการเพิ่มขึ้นและการลดลงของจำนวน หรือการใช้อวัยวะ เช่น มือ แขน ขา เรียนรู้เกี่ยวกับพื้นฐานด้านการวัด การใช้บล็อกไม้เรียนรู้เกี่ยวกับการจำแนก การจัดกลุ่ม รูปทรง ความเหมือนและความต่าง การจำแนกและอื่นๆ สื่อเหล่านี้ช่วยให้เด็กสามารถเรียนรู้อย่างเป็นรูปธรรมด้วยตัวของเด็กเองผ่านการลงมือปฏิบัติ เป็นการเรียนรู้คณิตศาสตร์โดยที่เด็กไม่รู้ตัว และสามารถเข้าถึงแนวคิดทางคณิตศาสตร์ได้จริงผ่านการเล่นกับสื่อ ทำให้เกิดความเข้าใจที่ลึกซึ้งและยั่งยืน การแก้โจทย์ปัญหาผ่านสถานการณ์จริง: ตัวอย่างเช่น เด็กปฐมวัยจะถูกกระตุ้นให้เรียนรู้เกี่ยวกับการแก้โจทย์ที่เกี่ยวข้องกับการแบ่งปันของเล่น หรือการคิดเชิงคำนวณจำนวนมากกว่า น้อยกว่า หนัก เบาหรือเท่ากันของสื่ออุปกรณ์ในห้องเรียน กิจกรรมเหล่านี้ช่วยให้เด็กปฐมวัย เกิดการเชื่อมโยงระหว่างความรู้ทางคณิตศาสตร์กับการนำความรู้ไปใช้ในชีวิตประจำวันการสร้างความมั่นใจและความสนุก: การเรียนรู้ผ่านการปฏิบัติจริงด้วยการเล่นทำให้เด็กได้ลองผิดลองถูกในสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัย ส่งเสริมความมั่นใจและความกระตือรือร้นที่จะเรียนรู้ นอกจากนี้ การเรียนรู้ที่เป็นเหมือนเกมหรือกิจกรรมยังช่วยให้เด็กสนุกและมีความสุขในการเรียนรู้
วัตถุประสงค์ของโครงการ/กิจกรรม
- เพื่อพัฒนาศักยภาพการจัดประสบการณ์การเรียนรู้ให้กับเด็กปฐมวัย โดยใช้แนวคิดมอนเตสซอรี่ ในการพัฒนาทักษะพื้นฐานทางคณิตศาสตร์ของครูระดับปฐมวัยในจังหวัดสมุทรปราการ (ตามรายชื่อโรงเรียนในเอกสาร)
- เพื่อส่งเสริมการพัฒนาซอฟต์พาวเวอร์ ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ ทักษะการแก้ปัญหา และการเรียนรู้ด้วยตนเองของเด็กปฐมวัยในโรงเรียนจังหวัดสมุทรปราการ (ตามรายชื่อโรงเรียนในเอกสาร)
- เพื่อพัฒนาคู่มือแนวทางการจัดประสบการณ์การเรียนรู้แบบมอนเตสซอรี่ ที่เน้นการเรียนรู้และการสร้างความรู้เชิงปฏิบัติผ่านการเล่นกับสื่อและอุปกรณ์ เพื่อส่งเสริมทักษะพื้นฐานทางด้านคณิตศาสตร์ของเด็กปฐมวัยในเขตจังหวัดสมุทรปราการ
รายละเอียดเจ้าของโครงการ
ดร.เดชกุล มัทวานุกูล
ตำแหน่ง ผู้รับผิดชอบหลักสูตร ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต
สถาบันอุดมศึกษาต้นสังกัดของผู้รับผิดชอบโครงการ สถาบันเทคโนโลยีแห่งสุวรรณภูมิ
เบอร์โทรศัพท์มือถือ 098-1867602 Email: oldeddie22@gmail.com